اصالت شاهنامه؛ زبان فارسی را از عرصه نابودی نجات داد
تاریخ انتشار: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۷۵۷۷۶۹
«ویژگی دیگر شاهنامه به اصالت آن باز میگردد بهطوریکه اصالت این اثر بهاندازهای است که باعث تأثیرگذاری در جنبههای مختلف ملی شده است زیرا میدانیم و جهانیان و متفکرین هم تصدیق کردند که اگر شاهنامه وجود نداشت اکنون به زبان فارسی صحبت نمیکردیم.»
به گزارش خبرنگار ایمنا، نامه فرهنگ و منش ایرانیان است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
چرا شاهنامه کارکردی چنین در فرهنگ منش ایرانی دارد؟! زیرا که ایران را بهگونهای گوهرین، بنیادین و نهادین در شاهنامه میتوان یافت. اما فارغ از مباحث کلیشهای که در جامعه درباره اهمیت شاهنامه بیان میشود این پرسش مطرح میشود که این کتاب یا اثر ادبی از چه ویژگی و کارکردهایی برخوردار بوده که از قرن چهارم هجری تاکنون ماندگار است برای پاسخ به این پرسش با حسین مسجدی، دکترای زبان و ادبیات فارسی و عضو هیئتعلمی دانشگاه گفتوگویی انجام داده که در ادامه ازنظر میگذرانید.
ایمنا: شاهنامه دارای چه ویژگی است که نسبت به سایر آثار ادبی کشور موردتوجه جهانیان قرار گرفت؟
مسجدی: جامعیت ویژگی منحصربهفرد شاهنامه است از دیگر ویژگی شاهنامه کامل بودن است این کتاب برخلاف کتابهای دیگر در طول تاریخ کامل بودن خود را حفظ کرده و در برهههایی از تاریخ همچون آثار ادبی، تاریخی و علمی نبوده است که بخشی از آن حذف شود. درواقع شاهنامه یکی از قدیمیترین آثار بهجامانده کامل از قرن چهارم هجری قمری است.
از قرن چهارم و پنجم به بعد دیوان شعر وجود دارد. در قرن سه و چهار دیوانها و رسائل ادبی و علمی نابود شدند که تنها نام آنها برجایمانده یا جمله یا ابیاتی از آن در فرهنگها که از آن باقیمانده است، کم نیستند؛ پیداست که در حمله «غزها» که قبل از حمله مغولها اتفاق افتاده بسیاری از این نسخ از بین رفته است بهطوریکه در چهارمقاله نظامی، نامی از آنها وجود دارد اما از شهید بلخی آثاری هیچچیزی وجود ندارد اما ناگهان در قرن چهارم با اثری مواجه میشویم که بین ۶۰ هزار بیت در نسخههای مختلفش جایداده است.
ویژگی دیگر شاهنامه به اصالت آن باز میگردد بهطوریکه اصالت این اثر بهاندازهای است که باعث تأثیرگذاری در جنبههای مختلف ملی شده است ویژگی دیگر شاهنامه به اصالت آن باز میگردد بهطوریکه اصالت این اثر بهاندازهای است که باعث تأثیرگذاری در جنبههای مختلف ملی شده است زیرا میدانیم و جهانیان و متفکرین هم تصدیق کردند که اگر شاهنامه وجود نداشت اکنون به زبان فارسی صحبت نمیکردیم. گفته «حسنین هیکل» گفته مشهوری است بهطوریکه به وی گفتند شما مصریها که عرب نبودید چطور عربی حرف میزنید؟ وی عنوان کرد: «چون فردی مانند فردوسی را نداشتیم تا از زبانمان حفاظت کند و ایرانیها به دلیل اینکه فردوسی داشتند، فارسی حرف میزنند». با این تفاسیر باید گفت که این موارد در ملل مختلف اغراق نیست و دلیل دیگر آن ایرانیها آن را حفظ کردند. وجود اینهمه غارات، نهب ها، تطاولها و کفاول هایی که بهصورت بینامرزی، قومی، جنگها و آشوبهای داخلی، تسلط ترکها، اعراب و مغولها کم هم نیستند، اتفاقاتی است که میتوان به آن اشاره کرد و شگفتانگیز است که شاهنامه با این مسائل بهعنوان یک اثر هزارساله برای ما باقیمانده و اصالت آن حفظشده است. بنابراین ایرانی متوجه شد که با این اثر اصیل است و خودش باعث حفظ خودش شده یعنی در این میان دادوستدی بهوجود آمده یعنی ایرانیان شاهنامه را حفظ کردند و آنهم ایرانیان و ایرانی بودن را حفظ کرد که مسئله بسیار مهمی در شاهنامه محسوب میشود.
ویژگی دیگر شاهنامه؛ کمال این اثر است یعنی در بیش از پنجاههزار بیت شاهنامه موضوعات مختلفی وجود دارد و مردم به دلیل آشنایی با داستانهای حماسی آن تصور میکنند که شاهنامه فقط معطوف به قصه پهلوانی و جنگهای پهلوانی است درحالیکه آگاهان میدانند که شاهنامه از حیثیات مختلف حائز اهمیت و بررسی است. افرادی که علاقهمند هستند فقط فهرست اکثر آن را در کتابشناسی فردوسی که مجموعه «ایرج افشار» که در ۲۰ سال پیش چاپ و ویرایش دوم را که شامل ۷۰۰ صفحه شد، را مشاهده کنند چراکه فهرستی از کارهای مختلفی است که دانشمندان ایرانی و غیرایرانی نسبت به شاهنامه انجام دادند و هریک به سهم خود از این معدن بسیار مغتنم حکمت، حماسه، بحثهای تاریخی اسطورهای در شاهنامه بهرهمند شدند. اگر فاقد شاهنامه بودیم از حیث اسطورهشناسی ضعیف میبودیم اگر فاقد شاهنامه بودیم از حیث اسطورهشناسی ضعیف میبودیم در حال حاضر اسطورهشناسی در بسیاری از دانشگاههای معتبر دنیا بهعنوان یکرشته در سطح دکترای است؛ گرچه چنین رشتهای را هم در ایران نداریم و بسیار عجیب است.
در حال حاضر دیدگاه اسطورهشناسی در نقد جدید؛ دیدگاه بسیار معتبری است که افرادی مثل جوزف کمبل، نیچل یادل، دیوید اشتراوس و نظایر آنها در دنیا مطرح هستند که بر روی جنبههای مختلف اسطوره کارکرده و به ما عرضه کردند و ما با الگوی آنها مواد اسطورهای خود را بررسی میکنیم. شاهنامه از حیث اسطورهشناسی و میتالوژی بینظیر است و اگر نبود نظریههای شاهنامه وجود نداشت. چراکه آثار شاهنامه موجی را ایجاد کرد یعنی تعداد زیادی نظریه و تقلید نامه برای خود ساخت. حماسههای مختلفی که از اسدی توسی گرفته تا دوره قاجار و حتی امروز یعنی عدهای در دوره جنگ و پس از جنگ سعی کردند بهافتخار شاهنامه حماسهای را در خصوص جنگ هشتساله و اتفاقات تاریخی بگویند. فردی مانند «ملکالشعرای صبا فتحعلی خان» در دوره قاجار میگوید اگر فردوسی شاهنامه سرود، من شاهنشاه نامه میسرایم.یک اثر مفصلی در ارتباط با جنگهای ایران و روس به لحن حماسی در دوره قاجار خلق میکند که داستان جالبی از آن در تذکرهها نوشتند بهطوریکه فتحعلی خان صبا این شاعر حاذق در قواره خود بسیار فاضل بود و هنگامیکه واپسین روهای زندگی خود را سپری میکرد، در تذکرهها نوشتهشده که فردی کنارش شاهنامه فردوسی میخواند. هنگامیکه این بیت «شود کوه آهن چو دریای آب اگر بشنود نام افراسیاب» را شنید به خودش لرزید و به حالت استغفار افتاد و سالها نسبت به نظریه برای شاهنامه کار میکرد و حالت مدهوش پیدا کرد و جان باخت. اگر این موارد قصه هم باشد، هستهای از واقعیت دارد.
شاهنامه نزدیک به هزار سال موج ایجاد کرده است و افرادی سعی کردند همانند فردوسی شعر بسرایند. بنابراین این پرسش مطرح است که این چند ویژگی اشارهشده را در کدام کتاب و آثار ایرانی میتوان یافت؟ بهرغم وجود کتاب شفای بوعلی سینا، کتابهای مختلفی از ابوریحان بیرونی و… اما یک اثر در طول فرهنگ ایرانی و غیر ایرانی بگوییم این اثر همتای فردوسی و شاهنامه است. این همتا بودن از این حیثیات برشمرده شده است و الا میدانیم در ادبیات جهان آثار ارجمند متعددی وجود دارد اما هریک از یک تا دو جنبه در سطح خود حائز اهمیت است اما اثری که جهانی باشد.
بهطور مثال در کتب عرفانی در قرن ششم تا هشتم روایتهایی وجود دارد مبنی بر اینکه عارفان بزرگی خواب فردوسی را میدیدند و اگر خوابنامههای فردوسی را تجمیع کنند و از حیث عرفانی به آن توجه شود، خود یک مقاله مبسوط است که در بخش حکمی شاهنامه یعنی بخش اول شاهنامه است البته در بخشهای مختلف شاهنامه حکمت وجود دارد اما فردی مانند احمد غزالی برادر امام محمد غزالی در مورد یک بیت شاهنامه خواب میبیند که در قیامت فردوسی از حسابوکتاب به دلیل یک بیت گذشته است و نمونههای نظیر این مانند بیت «خداوند والا و هستی تویی / ندانم چه ای هرچه هستی تویی» یعنی تعریفی جامعتر از این بیت درباره خداوند مشاهده نکردم بنابراین این قبیل بیتها برای خود قسمتهای حکمی شاهنامه را میسازد و اندیشه ورزی و فلسفه ورزی فردوسی را به ما ثابت میکند.
در دنیای دیروز (ایران هزار سال قبل) که اشعریت حاکم بود، ناگهان یک نفر اندیشههای معتزلهی خود را بیپروا در مورد جنبههای مختلف خداشناسی در آغاز شاهنامه میآوردکه ساده به نظر نمیرسد بهطور مثال همه اجداد ما در دوره اشعریت به رؤیت خداوند در روز قیامت اعتقاد داشتند و در فرهنگهای مختلف هم به آن اشارهشده است حتی حافظ میگوید: «این جان عاریت که به حافظ سپرد دوست / روزی رخش ببینم و تسلیم وی کنم» یعنی رؤیت الهی و خداوند مرئی است اما در روز قیامت. فردوسی بیپروایی در حکمت و بیان حکمت اعتزالی «به بینندگان، آفریننده را / نبینی، مرنجان دو بیننده را» نشان میدهد. شاهنامه از حیثیات مختلف برای ما مطلب دارد و فرهنگ ایرانی را تقویت کرده است.
ایمنا: علت نگارش شاهنامه به نثر چه بود؟
مسجدی: تا یکصد سال پیش در مکتبها و مدرسههای دیروز بسیاری از آموزشها بهصورت شعر بود. «الفیه بن مالک» کتابی در صرف و نحو به عربی است چرا با الفیه آغاز میشود؟ زیرا هزار بیت آن عربی است و صرف و نحو را به عربی گفته است. کتابهای طبی متعددی درگذشته وجود داشته که منظوم است. کتب ستارهشناسی، گیاهشناسی منظوم بوده البته به نثر هم بوده است. شاهنامه علاوه بر نظم در قالب شعر نیز بیانشده است و این بابت باید مرز بین نظم و شعر را مشخص سازیم و شعر مرتبهای بالاتر از نظم است. دنیای دیروز دنیای شعر و نظم است و ازاینجهت تمام داستانها، تاریخ، جغرافیا و… منظوم است یعنی اگر فهرستی از نسخ خطی را بررسی کنیم بسیاری از کتابهای علمی و فرهنگعامه به زبان نثر نیست اما اگر میتوانستند به نظم درمیآوردند.
امروز با پیدایش روزنامهنگاری از دوره قاجار به بعد که تحت تأثیر فرهنگ غرب اتفاق افتاد، یک متن ساده و بی فرازوفرود به نام روزنامهنگاری، متن اداری و متن معمولی بهعنوان زبان معیار و الگو معرفی شد و حال درصدد این هستیم که با دیروز مقایسه کنیم درحالیکه آن برای یک فرهنگ دیگر است.
ایمنا: چه شاخصهایی باعث شده که شاهنامه نسبت به سایر آثار داخل کشور ماندگارتر باشد؟ این ویژگی در درون فردوسی بوده یا شرایط سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آن زمان باعث خلق چنین اثر ماندگاری شد؟
مسجدی: هردو در شاهنامه مشهود است. بخشی از این مسئله به سبکشناسی و نوع شناسی شاهنامه باز میگردد. سبک تابعی از همهچیز یعنی درون، بیرون شاعر است. بنابراین ازاینجهت بین سبک خاقانی و فردوسی تفاوت قائل میشویم زیرا در دو محیط مختلف و ناهمگون خلق شدند. اگر فاقد آموزههای فردوسی بودیم و این موارد در شاهنامه قابلبررسی است، مواردی که در آموزههای کودکی و نوجوانی و محیط خراسان و از مکتب درسی، دهقانان، نامههای دهقانی فراگرفته است، این آثار محصول آن محیط است و این افراد حافظ فرهنگ ایرانی بودند و هزینه میکردند و از زندگی خود برای حفظ اعتبار و مسائل فرهنگ و آثار ایرانی میگذشتند و این مسائل به خلق شاهنامه کمک کرده است. از سوی دیگر مسائل روانشناختی و روانشناسی که در شاهنامه موردبررسی قرار میگیرد، مسائلی کاملاً درونی است بهویژه در ارتباط با اسطورهها امروز برای ما باگذشت یکصد سال به تعبیر «یونگ» بسیاری از آنها «آرکتایپ» است یعنی کهن و الگوهایی است که در ناخودآگاه فردوسی است البته مسائل آموزهای، رسمی و مکتبی از محیط و خانواده و از این نوع پایگاهها نصیب فردی مانند فردوسی میشود اما همه این موارد مربوط به اینجا نیست درنهایت در اسطورهشناسی و روانکاوانی مانند «یونگ» به ما آموختند که بسیاری از این آموزهها در ناخودآگاه شاعر بهصورت تباری و نسلی منتقلشده است و شاعر هم در آن تصرفی ندارد و آنها را کشف و بیان میکند.
البته این از ناخودآگاه ذهن به قسمت خودآگاه ذهن منتقل کند، کار هر فردی نیست و بعضی از این موارد را شعرا در مقالاتی کارکردند. امروزه این مسائل دو الی سه دهه است که در دانشگاههای کشور کار میشود و برای ما این روشن است که با یک ذخیره عظیم به نام ناخودآگاه فردوسی مواجه هستیم که معدن عظیمی را در اختیار فردوسی قرار داده و وی توانسته از آن دربیان خود و روایات بهرهمند شود.
ایمنا: چرا اسطورهها در شاهنامه مانند اسطورههای یونانی بهصورت فیلم یا نماد درنیامده است؟
مسجدی: دو دلیل در این حوزه وجود دارد. دلیل نخست گناه ماست و شاعر در آن نقشی ندارد. در حال حاضر فرهنگ غرب برای خود پیشینهسازی میکند بهطوریکه پیشینهسازی آن فرهنگ یونانی است یعنی بهمنظور ایجاد اصالت و قدمت برای خود، گذشته خود را به روم و یونان قدیم و کهن میرساند بنابراین همین مقدار اندک آثاری که از یونان کهن تحت عنوان اساطیر یونان شناخته میشود، در آثار جدید از آن استفادههای متعددی شده است و به اشکال مختلف در رمانهای امروزی، در داستانهای کودک، بزرگسال، آثار سینمایی و پویانمایی استفاده کردند اما ما این مهم را دیر آغاز کردیم بهنحویکه تا ۳۰ سال پیش انیمیشن نداشته و چند سالی است که بهصورت جدی در حوزه پویانمایی ورود کردیم. نزدیک به سه دهه است که در پویانمایی به این نقطه رسیدهایم و راه طولانی در پیش است و هنوز نتوانستهایم کار جدی در خصوص شاهنامه انجام دهیم. در تولید داستان کودک و نوجوان و رمان، رماننویسانی مانند بیژن مجدی کارهایی انجام دادند اما عظمت موجود در شاهنامه بههیچعنوان در این نوع آثار ظهور جدی پیدا نکرده و اینها گناه ماست و گناه فردوسی نیست.
دلیل دیگر به امکانات و ابزار در اختیار ما باز میگردد. هنوز در بحث تولید «ادبیات نو» مرحله نونهالی را سپری میکنیم هنوز در بحث تولید «ادبیات نو» مرحله نونهالی را سپری میکنیم و بهصورت جدی رمانی که قابلعرضه در جهان باشد را دارا نیستیم و اگر هم استثناهایی وجود دارد، توانستند از این منبع استفاده کنند در کارهای محمود دولتآبادی بهوضوح تأثیراتی که از این فرهنگ حماسی کهن است، مشهود است و اگر چیز استثنایی برای آزمون و رقابت وجود دارد به دلیل تلاشهای فردی امثال دولتآبادی و مجدی است. بنابراین امکانات و مشوقها در این حوزه بسیار مهم بهحساب میآید و جامعه امروز ما تشویقی برای این موضوع ندارد. اگر امکانات و ابزارانی در اختیار دانشجو قرار نمیدهد، تشویقی هم نمیکند. باوجود هفته فردوسی اینهمه مؤسسه در موضوعات مختلف مذهبی مشوق جوانان برای تولید آثار است اما یک مؤسسه در تهران و اصفهان نمیتوان یافت که تشویقی نسبت به این موضوع داشته باشد درحالیکه این وظیفه نهادهای بزرگ فرهنگی است تا تشویقاتی نسبت به این کار داشته باشند و نسل جوان به این سمت سوق پیدا کند.
کد خبر 661464منبع: ایمنا
کلیدواژه: شاهنامه شاهنامه فردوسی شاهنامه خواني اشعار شاهنامه شاهنامه پژوهشی شاهنامه پژوه پردیس شاهنامه مجموعه شاهنامه درس گفتارهای شاهنامه زنان شاهنامه شاهنامه زن شاهنامه قدیمی شاهنامه ی بایسنقری صلح در شاهنامه حسين مسجدي شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق جنبه های مختلف اسطوره شناسی باز می گردد دوره قاجار فردی مانند قرن چهارم برای خود اصالت آن برای ما
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۷۵۷۷۶۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
یک درگذشت، خبرهایی از حج و پخش ۳ سریال جدید از تلویزیون
یک درگذشت، کشف معماری ۴۵۰۰ ساله در شرق ایران، گزارشی از ۳ سریال جدید تلویزیون، جایگاه زبان فارسی در تاریخ عثمانی، مشخص شدن سهمیه ارز مسافران حج، معرفی داوران جشنواره کن و... از جمله اخبار امروز فرهنگی هنری ایسنا بودند.
به گزارش ایسنا، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تاکید بر اینکه با هیچکس درباره خلیج فارس اختلاف نظر نداریم، گفت: خلیج فارس تا ابد خلیج فارس است و انشاءالله به عنوان یک بخش جداناپذیر از تاریخ کشور ما خواهد درخشید.
کشف معماری ۴۵۰۰ ساله در شرق ایران
باستانشناسان به همراه دانشجویان دانشگاه زابل در کاوش آموزشی تپه «پیرزال سیستان»، علاوه بر اشیاء ۴۳۰۰ ساله، بقایای معماری به قدمت حدودی ۴۵۰۰ سال را کشف کردند.
سهمیه ارز مسافران حج مشخص شد
شورای برنامهریزی بعثه و سازمان حج و زیارت، سهمیه ارز سفر حج ۱۴۰۳ را برای هر زائر ۵۰۰ یورو اعلام کرد.
برخی برای حج ۳۰ سال در نوبت خواهند ماند!
گزارشی از ۳ سریال جدید تلویزیون + زمان پخش
سه سریال «رخنه»، «آقای قاضی؛ شعبه ۱۲۱» و «بدل» در ژانرهای امنیتی، اجتماعی و کمدی از شبکههای یک، دو و سه سیما روی آنتن میروند.
کسانی که میخواهند دعاهایشان زود مستجاب شود بخوانند
یک استاد حوزه علمیه درباره دعا و مستجاب شدنش تاکید کرد که پدر و مادر رکن مهمی در استجابت دعا هستند. حتی برای کسانی که پدر و مادر خود را از دست دادند نگران نباشند و به قبور آنها سر زده و از آنها بخواند برایشان دعا کنند.
درگذشت یک موسیقیدان قدیمی
نصرالله شیرینآبادی نوارنده پیشکسوت ویلن در ۸۰ سالگی درگذشت.
تازهترین آلبومهای موسیقی بازار کداماند؟
در چند ماه اخیر، آلبومهای موسیقی متعددی از جمله آلبوم موسیقی «قاوال مکتبی»، آلبوم موسیقی «دنیای من»، آلبوم موسیقی «نئوتنالیتی» و ... در ژانرهای پاپ، نواحی، ایرانی و ... منتشر شدهاند.
«شد خزان گلشن آشنایی» یادگار کیست؟
«رهی» نامی است که امیری فیروزکوهی بر دیگر تخلصهای معیری ترجیج داده و معیری هم از ۱۳۱۳ «رهی» را برای تخلصش شعریاش انتخاب کرده است.
جایگاه زبان فارسی در تاریخ عثمانی
یک متخصص تاریخ عثمانی با بیان اینکه زبان فارسی در پیریزی و سیر تاریخی دولت عثمانی نیز زبانی مهم به شمار میرفته است از علاقه پادشاهان عثمانی به زبان فارسی میگوید.
داوران جشنواره کن معرفی شدند
فهرست داوران بخش مسابقه اصلی هفتاد و هفتمین جشنواره فیلم کن اعلام شد.
ساخت فیلم «عشقآباد» با محوریت امام رضا(ع) و فرهنگ رضوی
دبیر بیست و یکمین جشنواره بینالمللی امام رضا(ع) از آغاز فعالیت نخستین جشنواره فیلم دینی رضوان خبر داد و گفت: در این جشنواره سعی شده با هدف استفاده از ابزار مؤثر فیلم در راستای توسعه معارف دینی، اخلاقی و انسانی به شناسایی و فعالسازی استعدادهای جوان نیز در استانهای مختلف بپردازیم.
ناصر ممدوح در شب «جادوی شهرزاد» چه گفت؟
با حضور ناصر ممدوح دوبلور، مدیر دوبلاژ و بازیگر سینما و تلویزیون، آیین شب چراغ نمایش «جادوی شهرزاد» برگزار شد.
پیشنهادهایی برای خواندن:
امروز چهلم بهار است؛ جشنی که از یاد رفته!
روایت خلیج فارس از ایرانیان
پای «ایران» همیشه در میان است!
ظهور و سقوط شهر باستانی هرمها
انتهای پیام